Centraalschots (Central Scots) is één van de hoofddialecten waarin het Schots vaak wordt ingedeeld; anderen zijn Ulster Schots (Ullans), Schots uit het grensgebied (Border Scots), “Doric” (Noordoost Schots) en eilandenschots (De Orkney en Shetland eilanden). Centraalschots wordt gesproken in het midden van Schotland, een gebied van de oost- naar de westkust, waarbinnen Dumfries en Galloway, Strathclyde, de Lothians, Fife, en Perth en Kinross vallen.
Terwijl grote uitspraakverschillen al eeuwenlang bestaan tussen Centraalschots en de noordelijke dialecten, het is pas sinds het begin van de 20e eeuw dat de klanken van Centraalschots hoorbaar veranderden ten opzichte van zuidelijke dialecten. Alhoewel Centraalschots historisch gezien het meest invloedrijke dialect van het Schots was, namelijk de taal van de monarchie en de rechtspraak, hebben die klankveranderingen en bepaalde Anglicaanse invloeden (vanwege groeiende invloed van het Engels en vanwege Ierse arbeiders in Glasgow in het begin van de 20e eeuw) ervoor gezorgd dat het Centraalschots als het meest “verengelste” dialect van het Scots wordt gezien. Dit geldt meer voor de steden en vooral voor de grotere plaatsen, echter: in de kleinere plaatsen en dorpen zijn traditionele dialecten nog steeds de norm.
De voornaamste klankverandering van het Centraalschots in de 20e eeuw is de klank van de klinker in woorden als “guid” en “puir”. Waar de korte klank van “guid” vroeger werd uitgesproken als in het Duitse “Mütter”, wordt het tegenwoordig uitgesproken als in Schots Engels* “lid”. Waar de lange klank van “puir” vroeger werd uitgesproken als in het Franse “peur”, wordt het nu uitgesproken als in Schots Engels “hair”. Echter, in enkele gebieden in het noorden bleef de oorspronkelijke uitspraak bestaan.
Klinkers klinken anders in verschillende Schotse dialecten. Bijvoorbeeld; woorden als “breid”, “heid” en “deif” kunnen ten zuiden van de rivier de Forth klinken als in Schots Engels “weird”, in het noorden klinken ze meer als in het Schots Engelse “care”.
Een voorbeeld van variatie in medeklinkers kunnen worden gevonden in woorden die eindigen op een d. Deze worden in het westen bijna altijd uitgesproken als een t, maar in het noorden van de regio bijna altijd als een d, terwijl het in de Lothians allebei voor kan komen, afhankelijk van het woord.
Duizenden sprekers van Centraalschotse dialecten schrijven poëzie, korte verhalen en romans in het Schots, alhoewel het Schots gewoonlijk vrij gestandaardiseerd wordt gespeld, waardoor het geschrevene vaak niet duidelijk als Centraalschots te herkennen is.
_________
*= Schots Engels is Engels, uitgesproken met een Schotse tongval.
Auteur: Sandy Fleming, 2002
Vertaler: Mathieu van Woerkom, 2002
Bloemlezing
Auteur: Robert Burns, zoals verteld door zijn jongste zus, Isobel Begg
Bron: “The Mairiage o Robin Reidbreest an Jenny Wran” (“Het huwelijk van Robin Redbreast en Jenny Wren”)
Vertaler: Mathieu van Woerkom
So wee Robin flew awa till he came to a bonny burnside, an there he saw a wee callant sit in. An the wee callant says, “Where tu gaun, wee Robin?” |
Dus het kleine Roodborstje vloog tot hij bij de oever van een mooi beekje kwam, en hij zag daar een klein knaapje zitten. En het kleine knaapje zei, “waar ga je heen, klein Roodborstje?” |
Meer informatie: http://www.lowlands-l.net (Klik op “Resources” en op “Links” of “Offline Material”.)